Uzaya erişim ve ticari uydu fırlatma konularını aslında sadece doğu-batı ekseninde tartışmamalıyız. Bunun bir de "ekol" tarafı var. Aslında her ülkenin kendi uzay araçlarının birbirinden çok farklı "ekol"leri var ve buna "doğu" dersen sadece, mesela Rus ekolü ile aslında ondan doğmuş ve fakat sonra çok kendine haslaşmış Çin ekolü, bunlardan tamamen farklı olan Hint ekolünün arasındaki dev farkı ıskalarız.
Örneğin, Amerika'nın uzun süredir (özel sektör dışında) uğraştığı tek uzaya erişim projesi SLS'te sürekli gecikme yaşıyorlar. 1970'lerde abanıp 80'lerde yaptıkları SSME sonrası, pek yeni motor yapmayıp bir tasarım atrofisi içerisinde olduklarından, yeni nesil SR-25 motorlarından da epey dert yaşadılar. Ancak, bir süredir, LOx ve LH tanklarından dolayı gecikme yaşıyorlar. Bunun süreci ile ilgili NASA'nın sayfasında epey güzel bilgilendirmeler var:
SLS Tank Kaynak ve Test Haberleri linkinde yukarıdan aşağıya bakarsanız, ta 2010'lara kadar geriye giden bir koca yapıları kaynatma meselesi var. Şu anda buradaki bazı sorunları aşmaya çalışıyorlar. Burada fotoğraflar falan da var. Dev aluminyum LOx ve LH tankları ve bunun kaynak jigleri, vs'leri görünüyor. Kaynak eden sistem falan da var. Dev yapılar, dünyada denenmemiş şeyleri yapıyorlar. Alengirli şekilde yapıyorlar falan filan.
Bu işin zor yolu.
Geçen hafta ise Avrupa'da bir fuardaydım. Burada, Çinli bir kaç firma, prosesinin mucidi İngiliz "The Welding Institute" olan Friction Stir Welding (Sürtünme Karıştırma Kaynağı) denen bir kaynak metodunu artık istenen her boy ve uygulama için yapabilecek özel makine tasarımı ve proses geliştirmeleri yapmış. Firmalardan birinin kataloğunda kendi "Uzun Yürüyüş" uzaya erişim füzelerinin çeşitli sıvı yakıtlı motor ve özellikle yakıt tankı kaynaklarına ilişkin desenler ve fotoğraflar da vardı. Hatta herif kataloğa "Roket ve füzeleriniz için de uygun sitemler itina ile tasarlanır, yapılır" gibi bir şeyler de yazmış. Çin'de artık bu işler bu mertebeye gelmiş. Harıl harıl, üniversite üniversite, enstitü enstitü, firma firma bu işe ve alt kollarına kafa yormuşlar ve kendi uygun tasarım metotları, araçları ve üretim metot ve araçlarını tasarlayıp, sınayıp, üretmişler. Çin çoktan bu konuda kendi ekosistemini kurmuş, artık çok güçlü mühendislik gücünü buraya odaklamış. Çalışan ve rekabet eden bir kurulu ekosistem ile evet batılının rekabeti çok zor.
Bir de Hint ekolü var. Bildiğim kadarı ile şimdiye kadar üzerinde yükle havaya uçan hiç bir fırlatmaları olmadı. Çok eskiden gelen Hint eğitimi, Hint matematik kafası ve değeri, çok iyi bazı Hint üniversiteleri, kendilerine has sebatı da kullanarak çok farklı bir tasarım, hesaplama ve üretim süreci ortaya koydu. Amerikalı'nın, ESA'nın ve hatta belki Çinli'nin dahi edemeyeceği kadar sebat edip, bir dolu adam, paralel olarak, her olasılığın her iterasyonunu hesap ediyor burada. Her olasılığın matematik modeli çalışılıyor. Mesela bir istemi daha iyilemek, daha güncellemek için son derece baş belası olabilecek bu "Asya" tipi kafa, mevcut ve çalışan bir tasarımın her şart altında çalışması ve hiç bir açık kalmaması için çok işe yarıyor. Belki mevcut Kaveri gaz türbin motorunun geliştirilmesi sürecinde inanılmaz uzun süren mühendislik çalışmalarına sebep oluyor, ama var olan uzaya erişim sisteminin "0" hata ile hayatına devam etmesini mümkün kılıyor.
Dolayısı ile bu ekollerin, ülkelerin, kültürlerin ve ekosistemlerin hepsi dünyada var olmak, rekabetçi kalmak için en iyi yanlarını geliştirerek rekabet edecekler. Teknolojik aralık da doğu ile batı arasında gittikçe kapandıkça Batılı firmalar için kaçacak fazla bir yer kalmıyor. Bu sebeple, Space X'in, Bezos'un vs yeniden kullanılabilirlik yaklaşımı Batılı sistemlerin maliyet etkinliği aramadaki en önemli avantajlarından birisi olacaktır.
Beri yanda, işte Çinli bu işi neredeyse ticari, "topla ve yap" haline getirmiş, getirmek üzere. Amerika'nın da dolayısı ile bu teknolojiyi NASA'nın kapalı kapılarının ardından, hür girişimcilere açmış olması bu konuda elindeki önemli bir kozu. İleride neler olabileceğini şaşkınlıkla izleyeceğiz herhalde.
Çin kataloğunun bir iki fotoğrafı var aşağıda.
Resim 1Resim 2Resim 3
